بعد از واقعه تاسف بار کربلا وبعد ازاینکه بنی امیه حاکم برجامعه اسلامی شد وشروع به ستمگری ، خونریزی وبدعت گذاری در اسلام نمود ، بنابراین امام زین العابدین سید الساجدین(ع) مجبور شدند که تنها و غمگین در کنج خانه عزلت نشینی نمایند. هیچ کس جرات نزدیک شدن به خانه حضرت را نداشت و آن حضرت نیز ازهدایت مردم منع شده بودند. بنابراین آن حضرت ازروی اجبار روشی را برای تطهیر نفس و فطرت انسانها،آموزش آموزه های قرآنی و اصول اسلام ، رساندن پیام حضرت رسول (ص) وخاندان پاکشان به گوش انسانهاوهمچنین به جهت اینکه تقوا و مفاهیم عرفانی چکه چکه وتدریجا" در جان انسانها نفوذ نماید، اتخاذ نمودند.

آن ادعیه روشی برای نشر احکام الهی بود که آن حضرت بدون اینکه حکام ظالم را بدگمان نماید ومدرکی برای محکومیت آن حضرت داشته باشند، برای آموزش انسانها اتخاذ نمودند و آن دلیل آن است که اغلب ادعیه فصیح و شیوا که شامل انواع گوناگون آموزشهای اسلامی است را درصحیفه سجادیه که به آن زبور آل محمد(ص ) گفته شده است می بینیم. این نام گذاری از سوی جانشینان حضرت رسول (ص) صورت گرفته است .بدون شک این کتاب بعداز قرآن ونهج البلاغه بزرگترین نمونه ازتالیفات ادیبانه ای است که به زبان عربی بیان شده است وبهترین نوع تشریح فسلفی موضوعات خداشناسی واخلاقی است .باذکراین دعاها می فهیمیم که چگونه خداوند را مورد ستایش قراردهیم وچگونه توبه نماییم وچگونه بااوارتباط برقرار و رازهای درونی و خصوصی خودمان را بااو درمیان و باخداوند ارتباط روحی برقرار نماییم .

به وسیله این ادعیه ما مفاهیمی دررابطه با نیایش تضرعانه حضرت رسول ( ص) وجانشینان منتخب آن حضرت را درک می کنیم. اینکه رفتار خوب با پدر ومادر چگونه باید باشد، وظایف خویشاوندان وهمسایگان نسبت به یکدیگر، وظایف کل مسلمانان نسبت به یکدیگر ، وظایف فقرا نسبت به ثروتمندان وهمچنین وظایف ثروتمندان نسبت به فقرا را درک می کنیم.

این ادعیه منبعی وسیع برای تعالیم علم اخلاق است.

با خواندن این ادعیه ما یادمی گیریم که چگونه می توانیم در هنگام سختی ومشکلات آرامش خودمان راحفظ کنیم ونحوه مواجه شدمان با بیماری وسلامتی چگونه باید باشد. در این ادعیه وظایف نیروهای نظامی اسلامی و رزمندگان اسلام ووظایف امت دررابطه با آنان وهمچنین بسیاری ازمسایلی که ماهیت اسلامی دارد وبا ظاهر شریعت مطابقت دارد، بیان شده است .

موضوعات ذیل مکرر وپی در پی در صحیفیه سجادیه بیان شده است .

الف ) توصیف عظمت ، قدرت و یگانگی و برتری خداوند بسیار اندیشمندانه ودقیق بیان شده است .

وصف های مذکور در اغلب دعاها به سبک های گوناگون والفاظ مختلف بیان شده است. به عنوان مثال ما اراولین دعا از صحیفیه سجادیه این چیزها را می خوانیم .

"سپاس خدایی را که اول است و بیش او اولی نبوده است و آخر است و پس از او آخری نمی باشد.( مرجع همه اشیا است ) خداوندی که دیده هایی بینندگان از دیدنش ناتوانند واندیشه های وصف کنندگان از عهده وصفش برنیایند . به قدرت و توانایی خود بندگان را آ فرید و آنان را به اراده وخواست خویش به وجود آورد بی آنکه از او مثال ونمونه ای باشد .

دراین ادعیه امام زین العابدین (ع) عبارت ها دقیقی در رابطه باجاودانگی ، علّو درجه بینش ، خرد ویگانه خالق هستی بودن خداوند مطرح نموده اند.

در ششمین دعا قدرت وقوانین جهانی وضع شده از سوی خداوند به سبک های گوناگون بیان شده است:

" سپاس خداوندی که به قدرت خود شب وروز راآ فرید و به توانایی خویش بین آن دو فرق گذاشت (هریک رااز دیگری جدا ساخت، شب را تاریک و روز را روشن گردانید) و برای هریک از آن در پایان معین ومدت معلوم قرار داد و برای بندگان در آنچه که آنها به سبب آن روزی وبه آ ن پرورششان می دهد هریک از شب وروز را به همان اندازه ( کوتاهی وبلندی ) که از جانب او تعیین گردیده جای یکدیگر می گمارد . شب را برایشان آ فرید تاازجنبش های رنج آور و دشواری های خسته کننده روز بیارامند وشب رالباس وجامه گردانید تا در آن آرام گرفته و استراحت نمایند و آن آسایش وتوانایی است تا به سبب آن خوشی وخوشگذرانی یابند. "

آن حضرت بقیه دعا را با ذکر مطالبی همچون حکمت نهفته در شب و روز وچگونگی شکر گذاری وتکریم خداوند از سوی بندگان ادامه داده است .

آن حضرت در هفتمین دعا همه چیز را ناشی ازاراده وخواست خداوند دانسته است.

" ای آنکه گره های ناگواراییها به وسیله او باز می گردد وای آنکه سختی های شدید به وسیله او باز برداشته می شود. وای آنکه رهایی یافتن ازگرفتاریها و رفتن به سوی آسایش ازاو درخواست می شود .

کارهای دشوار به قدرت وتوانایی تو آسان شده وبه لطف و توفیق تواسباب هر کار سبب گردیده و باقدرت تو جاری و مقدر می شود و بااراده تواشیا به کار گرفته می شوند. پس آن اشیا به اراده تو بی گفتنت فرمان بردار و به خواست تو بی نهی و بازداشتنت با داشته اند.

ب ) موضوع دوم که در صحیفیه سجادیه آن حضرت به آن پرداخته است ، اهمیت بخشندگی، رحمت خداوند به بندگان وناتوانی بندگان از شکرگذاری و بندگی خداوند است و این همان چیزی است که ما در دعای سی وهشتم آن را می خوانیم :

" خداوندا کسی در مساله شکر به حدی نمی درسد مگر آن که احسان دیگر تو اورا به شکر دیگری ملزم می کند واز طاعتت به اندازه ای دست نمی یابد، گرچه بکوشد ، جز اینکه در برابر آنچه شایسته فضل تو است مقصراست، بنابراین شاکرترین بندگانت از شکر تو ناتوان و عابدترین بندگانت از طاعتت مقصر است .ذکر عظمت و بخشندگی خداوند حتی برای یک لحظه نباید متوقف شود البته غیرممکن است آنطور که شایسته خداوند است شکر نعمت اورا به جا آورده شود(حتی اگر مطیع اوامر خداوند وشکرگزار نعمات او باشیم) بنابراین حتی اگر انسانها هرچیزی را که در قدرتشان است را برای اصلاح اعمالشان به کار گمارند باز هم نمی توانند شکرنعمات خداوند را به جا آورند واین همانی است که در دعای شانزدهم ازخداونددرخواست می شود.